Nëse keni një shishe vaj luledielli apo kanole në kuzhinën tuaj, nuk jeni të vetëm. Vajrat vegjetalë janë ndër më të përdorurit në botë – për gatim, sallata apo përgatitje të ndryshme ushqimore. Por kohët e fundit, këto vajra janë vendosur në qendër të një debati të ashpër në rrjetet sociale dhe jo vetëm.

Kritikët i quajnë “toksikë” dhe i fajësojnë për një sërë sëmundjesh si sëmundjet e zemrës, diabeti tip 2, madje edhe kanceri. Termi “të urrejturit e tetë” është përdorur për të përshkruar vajin e kanolës, misrit, pambukut, rrushit, sojës, orizit, lulediellit dhe shafrës. Por a janë me të vërtetë kaq të rrezikshëm?

Çfarë janë yndyrnat omega-6 dhe pse ngjallin shqetësim?

Shumë nga akuzat kundër vajrave vegjetalë lidhen me përmbajtjen e lartë të yndyrnave omega-6, një tip i acideve yndyrore polimëngjesh të pangopura. Këto janë thelbësore për trupin – do të thotë që nuk prodhohen vetë dhe duhen marrë nga ushqimi.

Disa studiues kanë ngritur shqetësime se sasi të larta të omega-6 mund të nxisin inflamacion kronik, i cili lidhet me sëmundje si kanceri dhe sëmundjet e zemrës. Por studimet më të fundit nuk mbështesin këto pretendime.

???? Prof. Dariush Mozaffarian nga Tufts University thekson se omega-6, përkundrazi, mund të ndihmojnë në uljen e inflamacionit duke prodhuar molekula si lipoksinat, që kanë efekte anti-inflamatore.

Vajrat vegjetalë dhe shëndeti i zemrës

Një analizë e të dhënave nga mbi 200,000 persona në SHBA gjatë 30 viteve zbuloi se ata që konsumonin më shumë vajra bimore kishin rrezik më të ulët për sëmundje kardiovaskulare dhe kancer, ndërsa konsumatorët e gjalpit kishin rrezik më të lartë për vdekshmëri.

Studime të shumta fokusohen te acidi linoleik, një acid yndyror omega-6 që ul kolesterolin e keq (LDL). Sipas një analize të 30 studimeve të ndryshme, nivelet më të larta të acidit linoleik në gjak lidhen me 7% rrezik më të ulët për sëmundje të zemrës.

Ekspertët sqarojnë gjithashtu se balanca midis omega-3 dhe omega-6 është e rëndësishme – jo sepse omega-6 është i keq, por sepse shpesh konsumojmë më pak omega-3 se ç’duhet.

A ndikojnë vërtet në rritjen e kancerit?

Një studim i publikuar në mars 2024 tregoi se acidi linoleik mund të nxisë rritjen e një tipi agresiv të kancerit të gjirit – kanceri i gjirit negativ trefish (TNBC). Megjithatë, kjo nuk do të thotë se të gjithë njerëzit janë në rrezik.

???? Dr. Nikolaos Koundouros, që drejtoi studimin, thekson se efekti është specifik për një nënlloj shumë të veçantë kanceri dhe nuk duhet të shërbejë si arsye për të shmangur omega-6 në përgjithësi, të cilat janë të nevojshme për funksione normale trupore.

Procesimi i vajrave: A është i rrezikshëm?

Një tjetër pikë kritike është procesi industrial për nxjerrjen e vajit, që shpesh përfshin përdorimin e heksanit, një tretës kimik. Sipas ekspertëve, pas përpunimit (deodorimi dhe zbardhja), këto mbetje eliminohen dhe nuk ka prova të forta që heksani në doza të tilla është i dëmshëm për shëndetin.

Si alternativë, vajrat e shtypur në të ftohtë shmangin përdorimin e kimikateve, por kanë çmim më të lartë.

Cili është vaji më i shëndetshëm?

Sipas studimeve më të fundit:

• Vaji i kanolës përmirëson kolesterolin dhe ndihmon në kontrollin e sheqerit në gjak

• Vaji i sojës lidhet me rrezik më të ulët për vdekshmëri nga të gjitha shkaqet

• Vaji i lulediellit mbetet i shëndetshëm kur përdoret me masë dhe pa mbinxehje

Një meta-analizë e 27 studimeve gjeti se kanola redukton ndjeshëm kolesterolin LDL krahasuar me vajrat e tjerë dhe yndyrnat e ngopura.

Pavarësisht zhurmës së madhe në rrjetet sociale, shkenca nuk mbështet idenë që vajrat vegjetalë janë “toksikë” apo të rrezikshëm për shëndetin.

Përdorimi i moderuar i vajrave të farërave, veçanërisht atyre me përmbajtje të lartë omega-3 dhe omega-6 të ekuilibruar, mund të sjellë përfitime për zemrën, metabolizmin dhe jetëgjatësinë. Problemi qëndron jo te vetë vajrat, por te mënyra se si përdoren – shpesh në ushqime të përpunuara me shumë sheqer, kripë dhe aditivë.

Si gjithmonë, çelësi është ekuilibri dhe zgjedhja e informuar.