Si kanë qëndruar të fshehura këto hëna më parë?

Astronomët kohët e fundit njoftuan se kishin zbuluar 62 hëna të reja rreth planetit me unaza Saturn. Por edhe një tjetër hënë sapo është shtuar në listë. Pra, si janë fshehur për kaq shumë kohë?

Të përcaktohet me saktësi se sa shumë hëna ka, është një sfidë e vazhdueshme.

Në maj të këtij viti, astronomët njoftuan se kishin gjetur 62 hëna të reja që rrotulloheshin rreth një prej gjigantëve të gazit të Sistemit Diellor, planetit të rrethuar me unaza Saturnit. Në një goditje, ai ngriti numrin e hënave të konfirmuara që rrotullohen rreth këtij planeti të largët, i cili shtrihet rreth 1,3 miliardë kilometra nga Dielli. Kjo gjë kurorëzoi Saturnin si planetin me hënat më orbitale, duke e nxjerrë atë nga fqinji i tij gjigant Jupiteri në atë që është quajtur "gara e hënës" nga disa ekspertë.

BBC-ja ka shkruar se numri i hënave të Saturnit vazhdon të rritet me një zbulim tjetër të ri të shtuar në listë nga i njëjti ekip vetëm disa javë më vonë.

Hënat e reja u lokalizuan nga një ekip i udhëhequr nga Edward Ashton, një studiues postdoktoral në Institutin Academia Sinica të Astronomisë dhe Astrofizikës në Tajvan. Zbulimit iu deshën më shumë se dy vjet, duke përdorur një teleskop në majë të Mauna Kea në Hawaii. Por ai erdhi pasi astronomët kanë parë Saturnin dhe satelitët e tij për më shumë se tre shekuj e gjysmë. Njerëzimi madje ka dërguar katër anije kozmike në Saturn, dhe ende këto hëna i shpëtuan zbulimit. Pra nuk ishin të dukshme.

Si mbetën kaq shumë hëna të Saturnit të fshehura nga pamja? Çfarë i bën hënat e largëta kaq të vështira për t'u gjetur? Dhe sa të tjerë mund të jenë duke pritur atje jashtë në errësirën e hapësirës?

E vështirë për t'u dalluar!

Në numërimin e fundit nuk kishte më pak se 290 hëna "tradicionale" në Sistemin tonë Diellor. Megjithatë, thjesht vëzhgimi i një hëne nuk do të thotë se është zyrtarisht një hënë. Disa nga satelitët e rinj ishin parë më parë, por ka një proces të gjatë përpara se Bashkimi Ndërkombëtar Astronomik ta quajë zyrtarisht një hënë. Disa vite të vazhdueshme pune në vëzhgim.

Për shekuj me radhë të qytetërimit njerëzor, shumë nga fqinjët tanë qiellorë ishin tepër larg që ne të dallonim. Hëna e parë e Saturnit që u zbulua ishte më e madhja e tij ,Titani, një hënë më e madhe se planeti Merkur. Kjo u zbulua nga astronomi holandez Christiaan Huygens në vitin 1655, ishin edhe 16 vjet të tjera që lindi Jean-Dominique Cassini zbuloi Iapetus dhe më pas Rhea, Dione dhe më në fund Tethys në vitin 1684. Vetëm në vitin 1789 astronomi gjerman William Herschel identifikoi Mimas dhe hënën e akullt Enceladus.

Hiperioni në formë patateje nuk u zbulua deri në vitin 1848, i ndjekur rreth 50 vjet më vonë nga Foebe, i cili udhëton rreth Saturnit në drejtim të kundërt me shumicën e hënave të tjera.

Por vetëm pas mbërritjes së epokës së hapësirës dhe teleskopëve modernë, lista e hënave të Saturnit filloi të rritej në mënyrë të konsiderueshme. Anijet kozmike si sondat Voyager dhe Cassini ishin në gjendje të shtonin më tej zbulimet duke parë nga afër sistemin kompleks të Saturnit.

Në të vërtetë, në vitin 1980 anija kozmike e Nasa-s Voyager 1 pikasi një krater të stërmadh në njërën anë të Mimas, shkaktuar nga një ndikim rreth 4.1 miliardë vjet më parë që gati e ndau Mimas në dysh. Ajo ka bërë që shumë veta të krahasojnë pamjen e shënuar të Mimasit me Yllin e Vdekjes nga filmi Star Wars. Voyager zbuloi edhe hënat Atlas, Prometheus dhe Pandora.

Megjithatë, shumica dërrmuese e hënave të Saturnit u zbuluan relativisht kohët e fundit, që nga viti 2000.

Një arsye për këtë është se satelitët e zbuluar në ditët e para të astronomisë ndoqën disa modele ata ishin relativisht të mëdhenj dhe ndoqën orbita të parashikueshme, të cilat astronomët i quajnë orbita të rregullta. Në shkrimin e BBC-së gjithashtu thuhet se një kataklizëm i lashtë mund t'i ketë hedhur këta satelitë të vegjël në errësirë.

"Në vitin 1997, zbulova dy hënat e para pranë Uranit duke përdorur një aparat fotografik dhe kjo ishte e vështirë, por funksionoi", thotë Gladman. Ai shton se largësia relative e planetit nga Toka bëri që një fushë relativisht e kufizuar e shikimit të kërkonte të shihte më shumë.

Hënat që po ndjekin këta detektivë astronomikë janë pikërisht në kufijtë e asaj që teknologjia aktuale mund të kapë satelitë që masin të paktën një kilometër në të gjithë. Inteligjenca artificiale mund të ofrojë një hap të mëtejshëm përpara. "Ne mund të jemi në gjendje të përdorim teknikat e IA të mësimit të makinerisë për t'i dhënë të dhëna një kompjuteri dhe për t'i thënë të gjejë hënat," thotë Gladman. "Ne jemi ende duke punuar në atë... Është një gjë sfiduese për t'u bërë. Por vetëm në vitet e fundit, njerëzit kanë filluar të bëjnë përparim të vërtetë./koha/

Sidoqoftë, zbulimet nuk tregojnë asnjë shenjë ndalese. Brenda pak javësh nga shpallja e 62 zbulimeve të reja, shkencëtarët patën një tjetër surprizë: ata kishin edhe një hënë për të shtuar në listë. "Edhe një hënë u njoftua dje që nuk hyri në deklaratën për shtyp, sepse nuk mund të merrnim orbitën për t'u përshtatur siç duhet", tha Alexandersen për BBC. "Por ne e rregulluam atë. Pra jo 62, por 63." Kjo e çon totalin e Saturnit në 146.